Historia osady

Historia osady

   W miejscu dzisiejszej osady Janów Podlaski istniała wieś Porchowo, o której najwcześniejsza wzmianka pisemna pochodzi z okresu średniowiecza. Podlasie stanowiło wówczas własność Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dnia 13 maja 1428 r. wieś Porchowo zastała przekazana wraz z innymi dobrami ziemskimi przez Księcia Witolda biskupowi łuckiemu. Z tego też roku pochodzi pierwszy drewniany kościół p.w. św. Trójcy, wzniesionego prawdopodobnie w miejscu obecnego kościoła pod tym samym wezwaniem.

    W 1437 roku donacja została potwierdzona przez Zygmunta Wielkiego Księcia Litewskiego. Około 1450 r. po spaleniu Łucka przez Tatarów biskup łucki Jan Łosowicz przeniósł do Porchowa swoją rezydencję. Ten sam biskup w 1465 r. uzyskał od króla Kazimierza Jagiellończyka prawa miejskie dla osady, aktem lokacyjnym na prawie chełmińskim wydanym w Chociaczowie podniósł wieś do rangi miasta, nadając mu nazwę Janów od swojego imienia. Janów był do 1796 r. siedzibą biskupów łuckich; poszczególni biskupi starali się o liczne przywileje dla miasta przyczyniając się do rozwoju miasta. Z tych względów Janów był często zwanym Biskupim, przydomek Podlaski utrwalił się dopiero w XIX wieku.

    O znaczeniu Janowa decydowało też w znacznym stopniu jego położenie na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych, położenie w pobliżu przeprawy przez rzekę Bug. Warunki naturalne, siedziba biskupów, przywileje administracyjne i gospodarcze sprzyjały rozkwitowi miasta o czym  świadczą fakty:  w XV w. istniał już zamek biskupów, dwa kościoły. W 1570 r. (sto lat po lokacji) miasto posiadało 500 domów i 5 tys. mieszkańców.

Liczne pożary w XVI wieku, a następnie ogromne zniszczenia miasteczka podczas „potopu szwedzkiego” znacznie zahamowały rozwój miasta. Sprowadzenie w 1602 r. Dominikanów do Janowa, otwarcie w 1687 r. seminarium duchownego, nadanie nowych przywilejów na prawie magdeburskim w 1673 r. nie pozwoliły na odzyskanie przez Janów dawnej świetności; mimo lokowania różnego typu inwestycji (Np. nowy murowany kościół p/w Św. Trójcy i całego kompleksu sakralnego, murowanego zamku biskupów łuckich, szpitala, cegielni, zabudowań gospodarczych, kramów itp.), przeprowadzonej w 1777 r. regulacji miasta nie udało się przywrócić miastu dawnego znaczenia. U schyłku XVIII w. miasto liczyło zaledwie 180 domów i 1,5 tys. mieszkańców. Ostatnim z rezydujących w Janowie biskupów łuckich był Adam Naruszewicz. Po jego śmierci w roku 1796 dobra biskupie przechodzą na skarb państwa i podlegają administracji dóbr skarbowych.

   Kolejne zniszczenia przyniosła insurekcja kościuszkowska, podczas której całkowitemu zniszczeniu uległ główny gmach pałacu biskupiego. W 1818 r. miasto stało się siedzibą diecezji podlaskiej, utworzonej z położonej na lewym brzegu Bugu części diecezji łuckiej. Rok wcześniej została założona przez Rosjan stadnina państwowa, do której dyspozycji oddano zamek biskupi i folwark Wygoda.

   W Janowie nadal dominuje w większości zabudowa drewniana, np. w latach 1820-1865 w mieście było tylko 9-16 budynków murowanych, w tym głównie kościelne, często wiec pożary pustoszyły miasto. Nie przyniósł natomiast zniszczeń aktywny udział mieszkańców w powstaniu styczniowym. Doprowadził on jednak do licznych represji ze strony władz carskich. W 1866 r. skasowano diecezję podlaską, przyłączając ją do diecezji lubelskiej. W 1868 r. odebrano miejscowości prawa miejskie.

   Okres do I wojny światowej jest okresem powolnego rozwoju osady, wymieniona została część budynków, powstały nowe zakłady produkcyjne. Jednak w latach 1915 – 1916 zniszczona została większość domostw. Odzyskanie przez Państwo Polskie niepodległości w 1918 r. przyniosło Janowowi odzyskanie praw miejskich, przywrócenie znaczenia administracyjnego jako ośrodka administracji powiatu konstantynowskiego oraz siedziby wznowionego biskupstwa podlaskiego. Okres powojenny stał się także okresem nasilonego ruchu budowlanego, rozwoju miasta, jego znaczenia gospodarczego. W tym okresie nastąpiły istotne zmiany w strukturze społeczeństwa. W 1938 r. miasto liczyło 3921 mieszkańców, w tym 1134 katolików, 1947 żydów, 38 prawosławnych i 2 unitów. W mieście znajdowało się 461 budynków mieszkalnych (ok. 40% w złym stanie technicznym) z przewagą domów drewnianych.

   W latach drugiej wojny światowej 1939-1944 zginęło 2000 mieszkańców Janowa w większości ludności żydowskiej – przestała istnieć bożnica i większość zabudowy wokół niej. W 1944 r. okupanci ponownie odebrali prawa miejskie, których Janów już nie odzyskał po wojnie. Obecnie Janów jest ośrodkiem gminnym, siedzibą władz gminnych i lokalnym ośrodkiem usługowo-handlowym. Znany jest jednak zarówno w Polsce jak i na forum międzynarodowym ze stadniny koni arabskich.